Wizyta studyjna Wolontariuszy do Francji

Grupa 12 wolontariuszy Fundacji FORUM ATOMOWE odbyła w dniach 27-30 sierpnia wizytę studyjną do francuskich laboratoriów i instytucji przemysłu jądrowego. Wyjazd naukowy możliwy był dzięki wsparciu organizacyjnemu i finansowemu Ambasady Francuskiej w Polsce oraz firm: EDF i Areva.

Pierwszym przystankiem na trasie naukowego wyjazdu były zakłady AREVA w miejscowości St-Marcel. W tej działającej od 1975 roku fabryce produkuje się ciężkie elementy obiegu pierwotnego, takie jak zbiornik reaktora, generator pary i stabilizator ciśnienia. Elementy te zostały zainstalowane we wszystkich francuskich elektrowniach jądrowych o mocy 900 MW i 1450 MW.

Wizyta rozpoczęła się od prezentacji wygłoszonej przez pana Yves Lucasa, który przedstawił nie tylko historię zakładu w St-Marcel, ale również działalność i cele firmy AREVA. Jej komponenty są zainstalowane w ponad stu reaktorach atomowych w jedenastu krajach na świecie od USA (22 reaktory) i Brazylii (1 reaktor), poprzez kraje europejskie takie jak Wielka Brytania (1 reaktor), Szwecja (2 reaktory), Belgia (5 reaktorów), Szwajcaria (2 reaktory) do Repu-bliki Południowej Afryki (2 reaktory), Chin (6 reaktorów) i Korei Południowej (2 reaktory). Serwis i wymiana elementów konstrukcyjnych jest prowadzona na bieżąco w celu polepszenia bezpieczeństwa oraz wydajności energetycznej. Głównym odbiorcą jest firma EDF, a w samej Francji komponenty firmy AREVA znajdują się w 58 elektrowniach. Obecnie budowany we Flamanville reaktor EPR (European Pressurized Reactor) należy do generacji III+. Elektrownie w oparciu o ten typ reaktora powstają również w Chinach (Taishan) i w Finlandii (Olkiluoto), a AREVA produkuje i dostarcza elementy do tych elektrowni.

Precyzja i staranność wykonania komponentów była widoczna w trakcie zwiedzania działającego na trzy zmiany zakładu produkcyjnego, gdzie imponujące były rozmiary poszczególnych elementów. Samo dostarczenie poszczególnych komponentów do odbiorcy odbywa się głównie drogą wodną – najpierw rzekami, następnie drogą morską. Wytworzenie finalnego produktu to proces trwający przez dziesiątki miesięcy. Skala projektu oraz konieczność spełnienia wymagań bezpieczeństwa, jak i jakości, narzuca producentowi przeprowadzanie rygorystycznych badań i testów. Ogromny nacisk kładziony jest na odpowiednie wyszkolenie pracowników oraz ciągłe udoskonalanie procesu produkcji. Przykładem są spawacze, którzy przechodzą trzyletnie szkolenie nim zostaną dopuszczeni do właściwych prac. Dodatkowo, w cyklu dwuletnim, muszą oni zdać egzaminy w celu uzyskania odpowiedniego certyfikatu potwierdzającego ich kwalifikacje.

Wizyta w zakładach w St-Marcel dała wolontariuszom możliwość zobaczenia w całości poszczególnych elementów ciężkich instalowanych w elektrowniach jądrowych oraz zapoznania się z procedurami jak i wymaganiami obowiązującymi w tego typu zakładach. Ciekawostką było zobaczenie elementów konstrukcyjnych pierwszego obiegu reaktora, które będą zainstalowane  w budowanej we Flamanville, elektrowni jądrowej opartej o reaktor typu EPR.

Następnego dnia, 28 sierpnia, wolontariusze Fundacji udali się do centrum informacji publicznej elektrowni jądrowej w miejscowości Cruas (EDF). Elektrownia posiada 4 bloki z reaktorami typu PWR o mocy 956 MW każdy. Znajduje się tu świetnie zorganizowana, interaktywna wystawa. Ukazuje ona wszystkie aspekty związane ze strukturą energetyki we Francji, ze szczególnym uwzględnieniem energetyki jądrowej. Wystawa jest skierowana również do młodszych zwiedzających. Organizowane są dla nich konkursy i quizy z nagrodami rozdawanymi pod koniec całego zwiedzania. Można było tu zobaczyć między innymi świetnie zrobione modele kasety paliwowej, elektrowni jądrowej oraz zbiornika reaktora z wytwornicami pary. Oprócz tego zostało zaprezentowanych kilka krótkich filmów znajdujących się na ogólnie dostępnych stronach EDF. Bardzo duże wrażenie robi wielki obraz na jednej z chłodni kominowych, a proces jego powstawania został pokazany na filmie. Autorem tej pracy jest francuski artysta Jean-Marie Pierret. Do utworzenia tego dzieła zużyto 4000 litrów farby, a na wykonanie poświecono 8000 godzin, dzięki temu powstał fresk o wysokości 135 metrów symbolizujący ważne dla regionu elementy: wodę i powietrze.

Następnym punktem programu była elektrownia w miejscowości Tricastin (EDF), która posiada 4 bloki PWR z czego 3 o mocy 915 MW i 1 o mocy 940 MW. Prezentacja jednego z pracowników elektrowni przedstawiała najważniejsze informacje na temat elektrowni w Tricastin z naciskiem na system kontrolno-pomiarowy. Stacje kontrolne znajdują się  w promieniu 10 kilometrów i dokonują pomiarów próbek min. powietrza, gleby, mleka i wód gruntowych. Łączna ilość dokonywanych pomiarów przez EDF oraz ASN (francuski urząd dozoru jądrowego) wynosi ok. 20000 rocznie. Sporo uwagi zostało poświęcone obiegowi chłodzenia. Chłodzenie realizowane jest w obiegu otwartym do którego wykorzystuje się wodę pobieraną z kanału  zasilanego rzeką Rodan. Następnie dokonano prezentacji pracy elektrowni od wewnątrz, gdzie funkcjonuje niezwykle drobiazgowy system kontroli zarówno pod kątem  bezpieczeństwa jak i dozymetrii. Pracowników elektrowni obowiązuje ubiór składający się z specjalnych kombinezonów oraz indywidualnego sprzętu ochronnego. W tym budynku znajduje się basenowy przechowalnik paliwa, gdzie przewodnik w najdrobniejszych szczegółach opowiadał o postępowaniu z wypalonym paliwem w elektrowni. Opuszczając ten sektor elektrowni każdy miał obowiązek poddania się kontroli dozymetrycznej, która nie wykazała żadnej pochłoniętej skutecznej dawki promieniowania. Kolejnym miejscem była nastawnia, w której można było zapoznać się z pracą operatorów, a następnie maszynownia. W hali o długości 400 i szerokości 40 metrów  znajdowały się 4 turbozespoły. Każdy z nich pomalowany jest innym kolorem w celach rozpoznawczych. W pobliżu znajdują się stacje uzdatniania wody, budynki laboratoryjne oraz inne ważne obiekty potrzebne do funkcjonowania elektrowni. Odwiedzenie tego miejsca było niezwykle cennym doświadczeniem pokazującym, jak niezwykle wysoka jest kultura bezpieczeństwa odnosząca się do obiektu a przede wszystkim do pracowników.

W środę, 29 sierpnia, wolontariusze przybyli do ośrodka CEA (Commissariat à l’Energie Atomique et aux Energies Alternatives) w miejscowości Marcoule. Jest to instytucja naukowo-badawcza, współpracująca m.in. z Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku. Powstała w 1945 roku w Paryżu, zajmując się jedynie energetyką jądrową, zaś w 2010 roku poszerzyła zakres o energie alternatywne. W Marcoule pracuje około 5 000 osób, a po-wierzchnia całego kompleksu to ponad 315 ha. W ośrodku wiele przedsiębiorstw umieściło swoje inwestycje. Obok CEA obecne są również koncerny związane z przemysłem jądrowym takie jak: AREVA NC, AREVA MELOX, TNI, Socodei, a nawet Cisbio, który jest dostawcą produktów medycyny nuklearnej. Przyjmują rocznie ok. 20 000 wizyt, podczas których zapoznają gości z działalnością ośrodka. Badania obejmują cztery zakresy tematyczne, do których należą: energia, ochrona i bezpieczeństwo, informacje i technologie dla przemysłu medycznego, a także wiele innych dziedzin, jak fizyka, radiobiologia, elektronika. Skupiają się również na badaniu cyklu paliwowego i procesu witryfikacji odpadów promieniotwórczych, próbując odkryć optymalne wykorzystanie jak największej ilości odpadów i zminimalizowanie ich negatywnego wpływu na środowisko. Obecnie trwają prace nad prototypem reaktora IV generacji, który ma powstać do końca 2020 roku. Projekt ten ma na celu osiągnięcie pełnego zamknięcia cyklu paliwowego poprzez spalanie aktynowców i lekkich produktów rozpadu. Na ten moment 96% materiałów jądrowych jest poddawanych recyklingowi. Taka praktyka pozwala zaoszczędzić do 30 % wszystkich zasobów wymaganych w otwartym cyklu paliwowym. W ciągu roku wykonywanych jest około 30 000 pomiarów czystości gruntu, wody, owoców i powietrza.

W 2006 roku powstał Visiatome – centrum informacji społeczności, w formie interaktywnej wystawy stałej, przedstawiającej każdy aspekt energetyki jądrowej (począwszy od zjawiska radioaktywności, poprzez zasadę działania elektrowni, wykorzystanie energii aż po przerób i składowanie odpadów promieniotwórczych). Centrum to prowadzi wiele szkoleń z zakresu pozyskiwania energii zarówno z atomu, jak i innych niskoemisyjnych metod alternatywnych. Następnym punktem programu było zwiedzanie laboratorium Atalante i laboratorium chemii, gdzie prowadzone są badania aktywności i właściwości odpadów radioaktywnych. Wykonywane są one za pomocą wielu metod, takich jak: ekstrakcja, spektroskopia mas, spektroskopia laserowa, rezonans magnetyczny, metody kalorymetryczne. W laboratorium witryfikacji od-padów promieniotwórczych (Creuset Froid) przeprowadza się separację plutonu i uranu, które później wykorzystywane są w paliwie MOX (produkcja odbywa się w zakładzie przemysłowym MELOX). Zaprezentowano także metody zestalania odpadów. Początkowo zestalane były one w szkle, następnie opracowano metodę zestalania w szkle ceramicznym (na dłużej wiąże odpady) oraz metodę mieszaną szkło-metal. Każda próbka badana jest wielokrotnie począwszy od najprostszych wskaźników, jak temperatura, ciśnienie, woda, przechodząc do metod bardziej skomplikowanych. Za stronę teoretyczną i naukową działalności ośrodka od-powiadają laboratoria podzielone na sześć oddziałów, m.in. chemiczne, fizyczne, obserwacyjne, teoretyczne.

Ostatniego dnia wizyty wolontariusze Fundacji zwiedzali podziemne laboratorium ANDRA (Agence nationale pour la gestion des déchets radioactifs) zlokalizowane w rejonie Meuse. Poprzedzająca zjazd do podziemnego laboratorium prezentacja udzielała wyczerpujących informacji dotyczących przyczyn powstania placówki badawczej, jej aktualnych celów, jak i planów na najbliższe lata. Jej lokalizacja, jak wyjaśniono, wynikała z braku aktywności sejsmicznej, niewielkiego obiegu wody, odpowiedniego układu skał, możliwości ulokowania odpadów na odpowiedniej głębokości, a także braku cennych surowców możliwych do wydobywania w okolicy. Aktualnie głównym zadaniem stojącym przed pracownikami laboratorium jest opracowanie najlepszej technologii oraz sprzętu, który zostanie wykorzystany przy budowie i eksploatacji składowiska wysokoaktywnych i długożyciowych odpadów promieniotwórczych w Bercy.

Do znajdującego się pół kilometra pod ziemią nieustannie rozbudowywanego ośrodka badawczego dotrzeć można za pomocą jednego z dwóch szybów. W galeriach i tunelach, do których prowadzą, prowadzone są badania nad deformacją skał, ich własnościami przepuszczalnymi, dyfuzyjnymi, czy retencyjnymi. Przeprowadzane doświadczenia nie ograniczają się jedynie do geologii, a związane są również z wpływem odpadów promieniotwórczych na skały i odwrotnie. Badacze nie tylko szukają optymalnych metod drążenia tuneli, czy najodpowiedniejszych materiałów, lecz również testują prototypy maszyn, które zostaną użyte podczas budowy i eksploatacji składowiska.

Należy zaznaczyć, iż ośrodek badawczy prowadzi również akcje edukacyjne mające na celu propagowanie wiedzy na temat rozwoju badań dotyczących promieniowania jonizującego, energetyki jądrowej, odpadów promieniotwórczych i ich składowania. W salach wystawowych pokazano między innymi przeprowadzone doświadczenia naukowe i inżynieryjne dotyczące sposobu transportu odpadów pod ziemię, a także budowę i skład pojemników na odpady.

Wolontariusze Fundacji byli zachwyceni gościnnością i entuzjazmem, z jakim zostali przyjęci we wszystkich odwiedzanych miejscach, za co bardzo dziękują osobom, które przyczyniły się do organizacji tego wyjazdu oraz tym, którzy oprowadzali ich po zwiedzanych zakładach.

W drodze powrotnej Wolontariusze oddali hołd Polskiej Uczonej Marii Skłodowskiej-Curie i złożyli kwiaty na jej grobie w paryskim Panteonie.