10 lipca 2023 roku mija dokładnie 15 lat, od kiedy właściwy sąd dokonał rejestracji Fundacji FORUM ATOMOWE. Ten dzień uznajemy za narodziny naszej organizacji, chociaż idea jej powołania zrodziła się w głowach jej założycieli – Bogumiły Mysłek-Laurikainen i Łukasza Koszuka – kilka miesięcy wcześniej.

W 2008 roku koncepcja rozwoju energetyki jądrowej była w początkowej fazie. Nie istniał jeszcze program budowy elektrowni jądrowej, a odpowiednie instytucje dopiero powstawały. W tym samym 2008 roku powołano Departament Energii Jądrowej w ówczesnym Ministerstwie Gospodarki, a rok później powstała spółka celowa PGE Energia Jądrowa SA.

W chwili, kiedy w naszym kraju podejmowaliśmy decyzję o rozwoju energetyki jądrowej, wiedza Polaków w zakresie szeroko rozumianej atomistyki była bardzo ograniczona. W przekonaniu założycieli Fundacji bardzo ważne było przygotowanie społeczeństwa do możliwości obiektywnego i opartego na aktualnej wiedzy ustosunkowania się do potrzeby budowy elektrowni jądrowych. Dlatego głównym celem Fundacji FORUM ATOMOWE od początku jej istnienia jest działalność informacyjna i edukacyjna w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej oraz promocji idei budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Tak stanowi statut naszej organizacji.

Już w pierwszych miesiącach działania Fundacji rozpoczęła się budowa zespołu i rekrutacja wolontariuszy. Nasz zespół na początku stanowili głównie studenci – w tym samym czasie powstawały kierunki studiów związane z energetyką jądrową, co ułatwiało rozwój całej organizacji. Sytuacja nieco pogorszyła się, gdy program energetyki jądrowej zastopował po 2015 roku. Należy jednak podkreślić, że do tej pory liczba osób, które współpracowały z Fundacją (mniej lub bardziej angażując się w jej działania), przekroczyła 50 osób! W najbardziej prężnym okresie Fundacja miała ponad 20 aktywnych wolontariuszy.

Fundacja swoją działalność rozpoczęła od projektu „Spotkania z Energią Atomową”. Projekt skierowany był głównie do szkół, a zajęcia prowadzone były według specjalnie przygotowanego programu. Najpoważniejszym wyzwaniem była jednak pierwsza edycja naszego sztandarowego projektu „Atomowy Autobus – Mobilne Laboratorium”. Kiedy w 2010 roku Atomowy Autobus po raz pierwszy wyjechał na trasę, nie było jeszcze w Polsce oficjalnej kampanii promującej energetykę jądrową. Z tego powodu skupiliśmy uwagę wszystkich możliwych mediów. Relacje z trasy pojawiały się we wszystkich głównych mediach, w tym w „Wiadomościach” TVP1 czy TVN24. Gościliśmy także w porannym programie TVP1 „Kawa czy Herbata”. Popularność przekroczyła nasze oczekiwania, a trzeba przyznać, że kompletnie nie byliśmy wówczas przygotowani na kontakty  mediami.

Z założenia Atomowy Autobus był mobilnym centrum informacyjnym i edukacyjnym, wyposażonym w szereg pomocy dydaktycznych, które składały się na wystawę zatytułowaną ATOMLAB. Makieta elektrowni jądrowej, hologram prezentujący łańcuchową reakcję rozszczepienia czy makieta kasety paliwowej reaktora PWR to tylko wybrane elementy wystawy, którą uzupełniały seminaria wygłaszane przez wolontariuszy Fundacji.

W kolejnych latach Atomowy Autobus wyjeżdżał na trasę jeszcze pięć razy, odwiedzając szkoły podstawowe, gimnazjalne, średnie, a nawet uczelnie wyższe. Atomowy Autobus przejechał około 13700 km, odwiedzając 57 miast i miejscowości. Szacujemy, że ponad 17000 osób odwiedziło naszą wystawę.

Akcja edukacyjna „Atomowy Autobus – Mobilne Laboratorium” została doceniona przez międzynarodową społeczność. W 2014 roku po raz dziesiąty European Nuclear Society przyznało nagrodę PIME Award for Communication Excellence dla najlepszej akcji informacyjnej, poświęconej pokojowemu wykorzystaniu energii jądrowej. Konkurs wygrała Fundacja FORUM ATOMOWE za projekt „Atomowy Autobus – Mobilne Laboratorium”, a nagroda została wręczona podczas konferencji PIME Communicating Nuclear w Lubljanie. To było ważne osiągnięcie w historii naszej organizacji.

Atomowa wystawa ATOMLAB wykorzystywana była nie tylko podczas przejazdów Atomowego Autobusu. Wielokrotnie gościliśmy także na różnych wydarzeniach organizowanych na terenie całego kraju, m.in. pikniki naukowe czy festiwale nauki.

Chociaż Atomowy Autobus to najbardziej rozpoznawalna akcja Fundacji, nie jest to jedyny ważne projekt, który został zrealizowany. Od początku budowaliśmy także portal popularnonaukowy energiajadrowa.pl, który uruchomiony został w 2015 roku. Już wkrótce planujemy jego wznowienie w zupełnie nowej odsłonie. Zrealizowaliśmy projekt „Szkolna Radonowa Mapa Polski”, który skierowany był przede wszystkim do kół naukowych przedmiotów ścisłych szkół średnich. Jego celem było zwiększenie świadomości występowania naturalnych źródeł promieniowania jonizującego, w szczególności wpływu radonu na zdrowie oraz zapoznanie uczniów z szeroko pojętą dozymetrią promieniowania i ochroną radiologiczną. W projekcie wzięło udział 49 szkół. Kolejnym krokiem będzie projekt „Szkolna Radiologiczna Mapa Polski”, którego start planowany jest jeszcze w tym roku.

Rokrocznie od roku szkolnego 2020/2021 Fundacja organizuje także dwa konkursy. Ogólnopolski Konkurs Wiedzy o Energii Jądrowej Nukleo ma formę olimpiady o wąskim zakresie tematycznym i skierowany jest do uczniów wszystkich typów szkół średnich. Uczestnicy zmagają się z zadaniami z treścią oraz problemowymi, a w finale prezentują przed komisją konkursową jeden z wybranych tematów. Z kolei Z Energią dla Klimatu – Ogólnopolski Konkurs Wiedzy o Wpływie Energetyki na Środowisko dedykowany jest uczniów 7 i 8 klas szkół podstawowych. Jego celem jest upowszechnianie wiedzy w dziedzinie energetyki i jej wpływie na klimat i środowisko. W trzech edycjach obydwu konkursów wzięło udział łącznie 1615 osób.

W lutym tego roku uruchomiony został portal wiedzy Nukleo.pl, nad którym prace trwały kilka lat. Portal składa się z trzech modułów: Fizyka, Technologia i Społeczeństwo, zawierających łącznie 167 rozdziałów. Powstał on na bazie tekstów, artykułów i publikacji przygotowanych przez zespół Fundacji na potrzeby różnych projektów prowadzonych od początku działalności organizacji. Część tekstów została przygotowana specjalnie na potrzeby Nukleo.pl. Mamy nadzieję, że portal doskonale uzupełni proces kształcenia stacjonarnego uczniów i studentów jak i całego społeczeństwa oraz przyczyni się do popularyzacji wiedzy dotyczącej istoty oraz zastosowania promieniotwórczości oraz energii jądrowej.

Ważnym elementem aktywności Fundacji jest także działalność publikacyjna. Zespół Fundacji przygotował kilka wartościowych broszur i książek. Rekordy popularności pobrań z naszej strony internetowej bije komiks „Operacja Yellow Cake”. Jego głównymi bohaterami jest dwóch młodych chłopców, którzy przez przypadek zostają posiadaczami tajemniczego przedmiotu. Nie wiedzą, czym jest to tajemnicze znalezisko, ale wszystkie tropy wskazują na okoliczną elektrownię jądrową. Chłopcy postanawiają przeprowadzić śledztwo, odwiedzają nowe miejsca, spotykają ciekawych ludzi. Dzięki temu zdobywają wiedzę o energetyce jądrowej, co pozwala im przybliżyć się do celu.

„Przewodnik Młodego Odkrywcy” to seria trzech książek popularnonaukowych dla każdego. Pierwszy tytuł – „Skąd biorą się odpady promieniotwórcze” – powstał na zlecenie Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych. Kolejne to „Detekcja promieniowania jonizującego” oraz „Radon i jego źródła”. Jesteśmy jedyną organizacją w Polsce, która przygotowała publikacje poświęcone energetyce jądrowej dla dzieci. Polecamy dwie kolorowanki „Atomowy Elementarz” oraz „Co robimy z odpadami promieniotwórczymi”, a także bogato ilustrowaną książeczkę „Podróż do wnętrza atomu”. Należy wspomnieć także, że w 2011 roku Fundacja rozpoczęła wydawanie własnego czasopisma popularnonaukowego pt. „Forum Atomowe”. Czasopismo ukazywało się w formie papierowej oraz elektronicznie nieregularnie. Wszystkie teksty z czasopisma zostały przeniesione do portalu energiajadrowa.pl, a jego wydawanie zostało zawieszone.

Fundacja dba także o rozwój swoich wolontariuszy. Organizowaliśmy szkolenia wewnętrzne przed rozpoczęciem pierwszej edycji Atomowego Autobusu, które poprowadził prof. Andrzej Strupczewski. Dzięki bardzo dobrej współpracy z EDF zorganizowaliśmy także dwie wizyty studyjne do Francji w 2012 i 2014 roku. Odwiedziliśmy m.in. zakłady Arevy Chalon/Saint-Marcel, elektrownię jądrową w Tricastin, Ośrodek CEA w Marcoule, głębokie składowisko wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych prowadzone przez ANDRA w Bure, elektrownię jądrową Flamanville 3, zakłady przetwarzania wypalonego paliwa jądrowego w La Hague. Byliśmy pod wielkim wrażeniem dużej gościnności i życzliwości i niewątpliwie były to ważne wydarzenia, które przełożyły się na dalszy rozwój naszej organizacji.

W okresie 15 lat Fundacja współpracowała z wieloma instytucjami i przedsiębiorstwami z branży energetyki jądrowej, dzięki którym możliwa była realizacja naszych pomysłów. Lista jest bardzo długa: Departament Energii Jądrowej Ministerstwa Klimatu i Środowiska (wcześniej Ministerstwa Energii i Ministerstwa Gospodarki), Polskie Elektrownie Jądrowe (wcześniej PGE Energia Jądrowa SA, PGE EJ 1), Areva, EDF, Westinghouse, GE Hitachi, EY (wcześniej Ernst&Young), WorleyParsons, Radonova, Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych, Instytut Energii Atomowej, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski, Państwowa Agencja Atomistyki. Dziękujemy wszystkim za dotychczasową współpracę.

Na koniec dziękuję za dotychczasowy trud, wysiłek i zaangażowanie w działalność Fundacji wszystkim wolontariuszom i współpracownikom. Już niedługo czekają nas kolejne wyzwania. Mam nadzieję, że Fundacja będzie rozwijała się równie prężnie przez następne 15 lat i dłużej.

Łukasz Koszuk
Prezes i współzałożyciel Fundacji

Kalendarium najważniejszych wydarzeń